آرشیو دروس لاهیجی استاد محمد حسین حشمت پور 94-93

موضوع: اقسام دلیل: قیاس، استقرا وتمثیل

بحث در نظر داشتیم به مناسبت وارد بحث در ملزوم علم وملزوم ظن شدیم و گفتیم که ملزوم علم یعنی سبب علم دلیل نامیده می شود وملزوم ظن یعنی سبب ظن اماره نامیده می شود ( ص265).

اطلاقات دلیل: باتوجه به بیان فوق دلیل مرادف قیاس است و فقط مفید علم. در اطلاق دیگر دلیل اعم از قیاس واستقرا وتمثیل است که هم مفید علم است وهم مفید ظن. باتوجه به این به این اطلاق است که خواجه می فرماید: « وهو قیاس وقسیماه »؛ یعنی ملزوم علم وظن قیاس است ودوقسیم قیاس که عبارت اند از استقرا وتمثیل.

اقسام دلیل مطلق: باتوجه به اطلاق دوم دلیل سه قسم است: قیاس، استقرا، وتمثیل.

تعریف قیاس: قیاس قول مرکب از چند قضیه است بگونه که پذیرش آن بذاته یعنی بدون کمک از چیز دیگر پذیرش قول دیگری را به عنوان نتیجه در پی دارد.

تعریف استقرا: استقرا در لغت بمعنای قریه به قریه گشتن است ودر اصطلاح تفحص جزئیات ورسیدن به حکم کلی است، وبطور خلاصه انتقال از جزئی به کلی است.

اقسام استقرا: استقرا یا تام است ومفید علم ویا ناقص است وغیر مفید علم.

استقرا تام: چنانچه تمام جزئیات ومصادیق یک کلی را تفحص وبررسی کنیم واز آن به حکم کلی برسیم این استقرا تام است وحکم که به آن می رسیم یقینی است.

روشن است که نمی شود کل افراد یک کلی را تفحص و بررسی کنیم پس راه بررسی افراد یک کلی تقسیم است مثلا افراد حیوان را تقسیم کنیم به ناطق وغیر ناطق وافراد غیر ناطق را تقسیم می کنیم به اقسام دیگر واحکام هر قسم را بیان می کنیم. این در حقیقت قیاس است قیاس مقسم ومفید علم است.

ص: 1